Мин 21.02.1938 с., Чондоон үрэҕин үрдүгэр «Уһун» диэн сиргэ, холкуостаахтар биир сыллаах үлэлэрин-хамнастарын быһаарсар, кэлэр сыллааҕы үлэлэрин былаанныыр кэҥэс охсуу дьиэҕэ Макарааптардыын кыстаан олороллорун саҕана төрөөбүтүм. Макаарап кэргэнэ Анфиса баабыскалаан төрөппүт, кинилэр Киэскэ диэн уолларын аатынан миэхэ Киэсэ диэн аат биэрбиттэр.
1941 с. фашистскай Германия туох да сэрэтиитэ суох Сэбиэскэй Сойууска саба түһэр. Сэрии саҕаланыытыгар сэбиэскэй правительство хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттары Аҕа дойдуну фашистартан көмүскүүр сэриигэ ыҥырбат туһунан дьаһал ылбыта.
Ол оннугар валютаны хаҥатар элбэх түүлээҕи бултуурга, фронт туһатыгар балыктааһыны тэрийэргэ сорудахтаабыта. Усуйаана дьоно биир киһи курдук тириэрдибит сорудахтарын түүлээх, балык булдугар былааннарын толорууга сэрии кэмигэр утуйар ууларын умнан туран үлэлээбиттэрэ- хамсаабыттара. Бэриллибит сорудахтарын 2-3 төгүл аһары толороллоро. Ол туһунан ааттарын ыйан туран элбэхтик суруллубутун билэбит, уонна кинилэринэн киэн туттабыт.
Сэрии сылларыгар аҕабыт Лебедев Николай Николаевич Тумат таас Дьааҥытын тыаларынан кырсаҕа пааһынан хапкаанныыра, уонна бэйэтин баҕа өттүнэн куобахха сохсолуура, хабдьыга тиргэлиирэ, хабдьытын хоту сир үгэһинэн дьоҥҥо түҥэтэр этэ.
Аҕам бииргэ төрөөбүт быраата Иван Николаевич Лебедев (Кашыы Уйбаан) сэрии сылларыгар ыстаада биригэдьииринэн, табаһытынан, онтон улахан убайбыт Лебедев Гавриил Николаевич табаһытынан, кыыл таба булчутунан үлэлээбиттэрэ.
Дойдуга барытыгар курдук, сэрии сылларыгар уһук хоту сир да буоларынан, маҕаһыыҥҥа бурдук, арыы, саахар о.д.а астара кырыымчык этэ. Сэрии сылларыгар ыраах туундараҕа аччыктаан өлөртөн саас эрдэ күөл ырбыылыырын кытта тэҥҥэ тахсар сордоҥ балык, кус, хаас, онтон уунан илим балыга, хоту дойдубут булда-аһа өрөһүйбүтэ.
Тумат бөһүөлэгин тутуута 1940 сылтан дьиэ маһын Чондоон үрэҕин үөһээ өттүттэн бэлэмнээн болуот оҥорон уһааран аҕалан бөһүөлэк тутуллуохтаах сиригэр Чондоон үрэх Таас харгы диэн биэрэгэр аҕалыыттан саҕаламмыта.
1941 сыл сааһыттан холкуос хонтуората, оскуола тутуллар маһын барытын сыыр үрдүгэр сис көнө сиригэр, тутуулар миэстэлэригэр холкуостаахтар эт сүгэн таһаараллара. Итинник үлэлээн 1942 с. үөһээ ааттаммыт оскуола, хонтуора дьиэлэрэ тутуллубуттара. Мин оччолорго 4 саастаах оҕо этим, өйдүүрбүнэн, дьиэлэр тутулла турар сирдэрин арҕаа өттүгэр, кэлин Лааҕыр суурда диир, оттон илин өттүгэр Соколов Элгээнэ дэммит сирдэргэ кэлэн дьон ким тордоҕунан, ким оннооҕор хаар дьиэ туттан тутууга көмөлөһөн олорбуттара, үлдьү тутуу маһын кэрдэн киллэрэн хас сыл аайы олорор дьиэлэрин ыаллар үксэ туттубуттара.
Биһиги аҕабыт эмиэ дьоҕус дьиэ туттубута. Ити дьиэбитигэр 1943 с. кыра быраатым Коля сэттис оҕонон төрөөбүтэ. Биһиги ол сайын аайы Эрбэх күөлүгэр сааһан, Тоҕуста үрэҕэр сайылаан холкуос тиэрдибит былаанынан балыктыыр этибит.
Иннокентий Лебедев