Ыам ыйын 9 күнэ…
Казачьеҕа сассыарда дьон-сэргэ үлэлэригэр кэлбиттэрэ. Быһыы-майгы уруккутунан этэ. Дьоннор Совинформбюро иһитиннэриитин сураһалларар. “Берлин арҕаа өттүгэр хайа куораттары ыллыбыт?!” диэн ыйыталлара. Онтон райкомҥа “бөлүүн сэрии бүппүтүн, кыайыы буолтун туһунан радистар истибиттэр үһү” диэн кэпсэтии буолбута. Ол сурах Казачьеҕа чаҕылҕанныы тарҕаммыта. Киһи эрэ барыта ыйытар ыйытыыта “бүтэһиктээх кыайыы буолбут дуо?” диэн буолбута. Официальнай биллэрии кэллэр-кэлбэтэҕэ. Онтон почта үлэһиттэригэр Якутскайтан кыайыы күнүнэн эҕэрдэлиир телеграмма кэлбит диэн сурах тарҕаммыта…
Күнүс 12 чааска радио саҥаран барбыта. Ыалларга баар репродуктордарга улуу Москва трансляциятын истии буолбута. Сардаҥалаах сааскы кэм салгынын чиэрэс мууһа-хаара олоччу турар ыраах хоту сиргэ диктор куолаһа ыраата-ыраата күүһүрэн кэлэрэ, кини ыам ыйын 9 күнүн, гитлеровскай Германияны бүтэһиктээхтик кыайыынан сибээстээн, бүттүүн народ өрөгөйдөөһүнүн күнүнэн биллэрии туһунан ССРС Верховнай Советын Президиумун Ыйааҕын аахпыта. “Көр эрэ! Бу дьолу, бу үөрүүнү” диэбиппитин бэйэбит да билбэккэ хаалбыппыт…
Кыайыы!!! Кыайыы!!!
Ити тыллар баараҕай солотуу көмүс буукубаларынан киэҥ халлаан өрөһөтүгэр тырымныы турарга дылылара. Казачье сэбэрэтэ эмискэ уларыйбыта – дьиэлэр үрдүлэринэн кыһыл былаахтар салгыҥҥа тэлээрбиттэрэ, тэрилтэлэргэ кыайыыга анаан боевой листоктар ыйаммыттара, дьон-сэргэ кэлиитэ-барыыта элбээбитэ, гармошкалар тыастара иһиллибиттэрэ. Санааҕа туох барыта – сирдиин, дьиэлиин-уоттуун, күннүүн мичээрдии, тырымныы турар курдук буолбуттара. Көрсүспүт дьоннор – кыайыы күнүнэн! – диэн бэйэ-бэйэлэрин эҕэрдэлэһэллэрэ.
Күнүс 4 чаас 30 минута саҕана трибунаны демонстрациялааччылар колонналара иилии эргийбиттэрэ. Онно көрдөххө – дьоннор харахтарыгар үөрүү кыыма тырымныыра, сүрэхтэн долгуйуу чувствота биллэрэ. Ону барытын эҕэрдэлээбиттии кыһыл былаахтар колонналар үрдүлэринэн тэлимнииллэрэ.
Райсовет председателэ т. Гуляев П.Х. улуу кыайыы күнүгэр анаммыт үөрүүлээх миитини аһар. Онтон БСК(б)П райкомун секретара т. Дарамаев Н.М., ЫБСЛКС райкомун секретара т. Неустроев И.И. тыл этэллэр. Миитин сабыллыытыгар “Улуу кыайыы туругурдун!”, “Улуу Сталиҥҥа ураа!”, “Кыһыл Армияҕа айхал!” диэн возгластар иһиллэллэр, модун “Ураа” хаһыылар, ытыс охсунуулара буолаллар. Народ кыайыытын итинник өрөгөйдүүр.
Күн киэһэрэр…
Кыайыыттан үөрүү өссө ордук күүһүрэр. Ыалларга кыайыы чиэһигэр бокал көтөҕөллөр. Аан маҥнайгы бокалы хоту сир үлэһиттэрэ улуу Сталин чиэһигэр көтөҕөллөр. Онтон суостаах сэрии кэмнэрин ахтыһыы… Өйгө 1941 сыл күһүн охсуллан ааһар. Оччоҕо германскай фашизм Ийэ дойду үрдүгэр куттал хара дьай ыаһырбыт былыта буолан бүрүүкүүрэ. Сэрии кэмнэрин ахтыһыы… Сиргэ, муораҕа, салгыҥҥа өстөөҕү кытта хабараан хапсыһыылар, субай хаан тохтуута бу баарга дылы буолаллар. Сэрии кэмнэрин ахтыһыы… Фашистскай дьиккэрдэр советскай оҕону, дьахтары сордуур. Биһиги куораттарбытын уматар кыыллыы быһыылара өйтөн арахсыбат. Ама ону ким умнуой?! Үйэбит тухары умнуохпут суоҕа!
Билигин сиэхситтэри имнэри эстибит. Гитлер быртахтара күл буолан көтөр күннэрэ баар эбит, улуу кыайыы туругурдун! – диэн үөрүү тыллара иһиллэллэр.
Полярнай күндэлэс сырдык түүн…
Казачьеҕа ыччат көрө. Уолаттар райбольница иннигэр волейболлууллар. Оскуола олбуоругар эбээннии үҥкүү “һээгэ” дьиэрэйэр, үгүс түһүлгэлээх оһуохай буолар. Клуб иһигэр байаан үҥкүү нарын музыкатын тардар. Киэргэммит таҥастаах уолаттар, кыргыттар музыка тыаһынан үҥкүүлээн көтөллөр.
Дьоллоох Саха сирин ыраах уһук муннугун – Усть-Яна оройуонун киинигэр ыам ыйын 9 күнэ – кыайыы улуу күнэ итинник ааспыта. Бу күн хаһан да умнуллуо суоҕа. Кини туһунан биһиги инники төрүүр ыччаттарбыт кытта ахтыахтара.
Көр-нар Казачьеҕа ах барбыта. Бырааһынньыктаабыт дьон сынньаналлар. Сарсыарда саҕахха ыам ыйын 10 күнэ улуу сэрии кэннинээҕи уйгу-быйаҥ илгэлээх эйэлээх олох аан маҥнайгы күнэ тахсыбыта!
“Большевик” хаһыат. Ыам ыйын 15 к., 1945 с., №20 (84)